Autonomia stron jest integralną częścią i cechą definiującą arbitraż. Swoboda zgodnego zawierania umów arbitrażowych stanowi niewątpliwie jeden z najbardziej atrakcyjnych powodów wyboru tego mechanizmu jako mechanizmu rozwiązywania sporów. Kontrowersje mogą jednak pojawić się zwłaszcza w kontekście sprzecznych ze sobą klauzul arbitrażowych i klauzul wyboru forum. Do tej pory sądy przyjmowały różne podejścia w tym względzie - jedne przypisywały wyższość klauzulom arbitrażowym, a inne stosowały podejście zróżnicowane, starając się ustalić związek i zakres rozważanych sprzecznych klauzul.

W Austrii Sąd Najwyższy oceniał ostatnio ważność umowy o arbitraż, zawierającej dwie współistniejące, ale sprzeczne ze sobą klauzule wyboru forum (3 Ob 127/20b).

Sprawa koncentrowała się wokół wniosku powoda o wydanie 1) wyroku deklaratoryjnego dotyczącego umowy zakupu zawartej w 2015 r. oraz 2) zwrotu części zapłaconej już ceny zakupu. Przedmiotowa umowa, zawierała zarówno klauzulę arbitrażową, jak i umowę o miejscu jurysdykcji odnoszącą się do sądu państwowego w Moskwie.

Po powstaniu sporu związanego z umową sprzedaży, Powód zrezygnował z postępowania arbitrażowego i, poza klauzulą jurysdykcyjną, wytoczył powództwo w siedzibie Pozwanego (Wiedeń, Austria) na podstawie prawa ustawowego. Pomimo, że żadna z klauzul nie miała charakteru wyłącznego, Powód podniósł, że ich sprzeczność czyni je bezskutecznymi, a wniesienie powództwa na trzecim forum nie stanowiło naruszenia postanowień umownych.

Tło

Sądy pierwszej i drugiej instancji oddaliły roszczenie powoda, uznając, że powództwo nie może być dochodzone w Austrii ze względu na brak jurysdykcji przedmiotowej.

Oba sądy uznały, że istnienie dwóch sprzecznych ze sobą klauzul nie musi podważać ważności umowy arbitrażowej. Ponieważ żadna z nich nie przewidywała wyłącznej jurysdykcji sądów państwowych, należy je traktować jako zgodne z prawem klauzule współistniejące. W związku z tym, odpowiedź na prawo powoda do wyboru pomiędzy dwoma sądami była twierdząca.

Niemniej jednak uznano również, że jurysdykcja musiała zostać odrzucona, ponieważ umowa przewidywała, że spór zostanie rozwiązany albo poprzez odwołanie się do arbitrażu, albo przekazanie sprawy do moskiewskiego sądu państwowego. Ponadto, sądy ustaliły, że ocena dotycząca jurysdykcji wymaga, aby umowy arbitrażowe były rozpatrywane z urzędu.

Powód zakwestionował opinię prawną sądów niższej instancji w obu aspektach.

Kwestia i orzeczenie Sądu Najwyższego

Główny argument twierdzeń Powodów odnosi się do brzmienia postanowień umownych. Przewidując dwie niespójne klauzule forum, strony prawdopodobnie zgodziły się, że zastosowanie powinny mieć sprzeczne prawa. Według powoda, zamiar stron nie mógł być jednoznacznie wywnioskowany z umowy, dlatego też obie klauzule musiały być uznane za nieważne, a zastosowanie powinny mieć przepisy ustawowe.

Austriacki Sąd Najwyższy uznał, że opinia prawna sądów niższej instancji musi zostać utrzymana w mocy z następujących powodów:

• Istnienie sprzecznych klauzul jurysdykcyjnych i umów arbitrażowych zawartych w tym samym dokumencie nie unieważniało umowy arbitrażowej;

• Współistnienie należy zanegować, jeśli w umowie zastrzeżono, że sąd państwowy powinien mieć wyłączną jurysdykcję niezależnie od klauzuli arbitrażowej;

• Przy ocenie jurysdykcji należy zatem dokładnie zbadać brzmienie klauzuli arbitrażowej. Fakt, że żadna z tych dwóch klauzul nie została sformułowana jako wyłączna, oznacza, że powód miał prawo głosu i wyboru jednego z dwóch forów uzgodnionych w drodze umowy;
• Wybór różnych przepisów prawa materialnego nie podważa ważności umowy, ponieważ do tej samej kwestii prawnej lub okoliczności faktycznych można stosować alternatywnie lub łącznie wiele przepisów prawa właściwego;

• Ważne umowy o arbitraż są skuteczne z urzędu.

Komentarz

Niniejsza sprawa przedstawia osobliwy, aczkolwiek powracający problem, który pojawia się, gdy umowy zawierają klauzulę arbitrażową, a jednocześnie przewidują klauzulę wyboru forum. Dążenie do pogodzenia tego napięcia stawia trybunały przed koniecznością ostrożnego stosowania zasad wykładni umów w sposób, który daje wyraz, jak również uznaje doniosłość intencji stron.

Orzeczenie austriackiego Sądu Najwyższego wyjaśnia, że choć może istnieć ogólna skłonność do przyznawania pierwszeństwa umowom dotyczącym wyboru prawa, istnienie sprzecznej klauzuli forum nie prowadzi do jej nieważności. Pod warunkiem, że nie przewiduje się wyłącznej jurysdykcji sądów państwowych, obie klauzule mogą współistnieć.

W konfrontacji z klauzulami kolizyjnymi dotyczącymi jurysdykcji, praktykom dobrze jest przyjąć podejście kontekstowe przy ustalaniu, jaka mogła być domniemana i rozsądna intencja stron, a więc spojrzeć poza brzmienie umowy, ale wziąć pod uwagę okoliczności istniejące w czasie jej sporządzania. Kontrowersji można łatwo uniknąć poprzez włączenie postanowień jednoznacznie określających, która klauzula ma mieć pierwszeństwo w przypadku konfliktu oraz zminimalizowanie możliwości zastosowania klauzuli wyboru forum do określonej liczby sporów podlegających lokalnej jurysdykcji.

Treść tego artykułu ma na celu dostarczenie ogólnego przewodnika na ten temat. Należy zwrócić się o poradę specjalistyczną dotyczącą konkretnych okoliczności.