Niedawna prezentacja projektu ustawy o elektronicznych papierach wartościowych (Gesetz über elektronische WertpapiereeWpG) przez niemieckich ustawodawców, wznowiła debaty na temat adekwatności istniejących austriackich ram prawnych dotyczących usług finansowych i papierów wartościowych oraz przyjęcia środków wspierających cyfryzację rynków kapitałowych. W przeciwieństwie do swojego sąsiada, Austria powstrzymała się dotychczas od ustanowienia specjalnego systemu regulacyjnego regulującego działalność lub transakcje związane z kryptografią.

Poniżej zostaną rozważone obecne mechanizmy prawne regulujące usługi finansowe oparte na łańcuchach blokowych w Austrii. W ramach krótkiego przeglądu dotyczącego ogólnego podejścia jurysdykcji do regulacji działalności związanej z aktywami kryptograficznymi i technologiami finansowymi, omówione zostaną również krótko kwestie takie jak podatki, ochrona danych i pranie pieniędzy.

Przegląd

Rozwój w dziedzinie usług opartych na łańcuchach blokowych i walutach wirtualnych przyciągnął w ostatnich latach znaczną uwagę. Poza tworzeniem szkieletu kryptokurrency Bitcoin, technologia łańcuchów blokowych ma na celu stworzenie zdecentralizowanego, zdezintegrowanego i rozproszonego cyfrowego ekosystemu. Mówi się, że jako taka, ma ona wprowadzać innowacje i przenikać do wielu gałęzi przemysłu, od opieki zdrowotnej po handel detaliczny, rząd, a także bankowość i finanse.

W świetle ostatnich tendencji w kierunku szerszego wykorzystania technologii rozproszonych ksiąg rachunkowych, potrzeba cyfryzacji papierów wartościowych stała się przedsięwzięciem nieuniknionym i koniecznym. W miarę jak nowe przedsiębiorstwa w coraz większym stopniu "opierają swoje modele biznesowe na walutach kryptograficznych i uciekają się do stosowania technologii łańcuchów blokowych w celu napędzania innowacji",¹ Zadaniem ustawodawców, sądów i regulatorów jest stworzenie ram prawnych umożliwiających finansowanie przedsiębiorstw poprzez wykorzystanie łańcuchów blokowych i elektronicznej emisji papierów wartościowych.

Biorąc pod uwagę, że kasety kryptograficzne są stosunkowo nowymi przejawami, których "wykorzystanie społeczne, wartość ekonomiczna i wzornictwo techniczne nadal się zmieniają".² Wyzwanie polega na przyjęciu odpowiednich środków i przepisów ułatwiających połączenie walut kryptograficznych i struktury istniejących krajowych ram regulacyjnych.

Debaty na temat technologii łańcuchów blokowych i jej regulacji w Austrii

Od dłuższego czasu waluty kryptograficzne są wyłączone z regulacji³ w Austrii. Przed rokiem 2017 organy publiczne, takie jak austriacki urząd ds. rynku finansowego (Österreichische Finanzmarktaufsicht, FMA),⁴ przyjął szczególnie sceptyczne stanowisko w sprawie technologii łańcuchów blokowych. W podobnym duchu jak krytyka wyrażona przez Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA) oraz inne agencje nadzoru,⁵ jego ostrzeżenia koncentrowały się na niestabilności i ryzyku związanym z ochroną konsumentów związanym z cyfrowymi modelami biznesowymi i inwestycyjnymi opartymi na aktywach.

Do 2017 roku Ministerstwo Finansów opublikowało wytyczne dotyczące konsekwencji podatkowych (dochodów i wartości dodanej) wynikających z praktyki handlu bitcoins i innymi kryptokur walutami, w tym Ethereum, Ripple i Litecoin.⁶ Ustanowienie rady doradczej (Fin-Tech Beirat) w 2018 r. nastąpiła istotna zmiana, jeśli chodzi o otwartość decydentów politycznych na alternatywne metody finansowania.

W celu rozwiania obaw dotyczących wykorzystywania walut kryptograficznych (w szczególności w odniesieniu do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu), w 2018 r. kontynuowano debatę nad wnioskami regulacyjnymi i nadzorczymi. Mimo że dyskusje te zostały przyspieszone przez podejrzenie o oszustwo związane z bitcoinami, znane jako "Optioment",⁷ nie podjęto konkretnych działań legislacyjnych.

Austria i jej znaczenie jako punktu kontaktowego Fintech

Uznawana za pioniera w dziedzinie e-administracji w Europie, Austria wykazała się otwartym podejściem do nowych technologii i walut kryptograficznych, co pozwoliło jej stać się preferowaną lokalizacją biznesową dla wielu startupów. ⁸ Bitpanda jest tylko jednym z przykładów wielu znaczących fintechów, którzy rozpoczęli swoją działalność w Austrii. Założona w 2014 roku, wiedeńska firma kryptograficzna, licząca ponad 160 członków zespołu, oferuje swoje usługi dla ponad miliona użytkowników. W chwili obecnej istnieje 112 austriackich przedsiębiorstw, które kwalifikują się jako firmy fintech.⁹ Ze stopą wzrostu przekraczającą stopę wzrostu branży finansowej i rocznym obrotem w wysokości 130 mln EUR,¹⁰ Nie można już zaprzeczyć jego wpływowi na życie społeczne i korporacyjne.

To właśnie ta szybka ewolucja krajobrazu zaawansowanych technologii skłoniła ustawodawców do rozpoczęcia ściślejszego monitorowania rozwoju w tej dziedzinie.

Podejście ogólne

1. FMA

Wprowadzony powyżej FMA jest "niezależnym, autonomicznym i zintegrowanym organem nadzorczym austriackiego rynku finansowego",¹¹ których cele statutowe obejmują: 1) zwiększenie zaufania do sprawnego funkcjonowania austriackiego rynku finansowego; 2) ochrona inwestorów, wierzycieli i konsumentów zgodnie z przepisami prawa; oraz 3) działanie zapobiegawcze w zakresie przestrzegania standardów nadzoru, przy jednoczesnym konsekwentnym karaniu naruszeń.¹²

Przyjmując podejście neutralne pod względem technologicznym, FMA koncentruje się na stosowaniu istniejących przepisów i zapewnia, że zarówno nowe, jak i tradycyjne produkty lub usługi podlegają tym samym przepisom i regulacjom w celu zabezpieczenia, a nie zmniejszenia technologicznych osiągnięć ery cyfrowej. Dążąc do zachowania integralności, bezpieczeństwa i ochrony inwestorów, FMA może wykonywać suwerenne uprawnienia poprzez wydawanie "wiążących standardów, takich jak przepisy i decyzje administracyjne, [lub podejmowanie] środków przymusu, takich jak cofnięcie licencji, usunięcie dyrektorów lub nałożenie kar administracyjnych".¹³

Ze względu na złożoność i wzrost liczby tych firm, które zawierają transakcje z użyciem kaset kryptograficznych oraz tempo ich rozwoju, FMA utworzyła Fintech Contact Portal i wyznaczyła specjalistyczny zespół, który daje firmom możliwość składania zapytań dotyczących regulacji ich działalności.

2. Program Sandbox

Z dniem 01.09.2020 r. nowelizacja austriackiej ustawy o urzędzie ds. rynku finansowego (Finanzmarktausichtsbehördengesetz, FMABG) weszło w życie. Wraz z dodaniem sekcji 23a FMA wprowadził "regulacyjną piaskownicę", umożliwiającą przedsiębiorstwom testowanie produktów/usług, które są jeszcze w fazie rozwoju, oraz ocenę ich rentowności. Wniosek należy złożyć do FMA, o ile spełnione zostaną określone warunki, np. model biznesowy ma na celu wspieranie interesu publicznego; nie destabilizuje on rynku finansowego ani nie hamuje ochrony konsumentów; ma on innowacyjny charakter i przyspieszy dojrzewanie rynku (pełny wykaz wymogów znajduje się w sekcji 23a ust. 2 zdanie 1). Określając, czy dany model biznesowy ma wystarczającą wartość publiczną, tzn. czy służy szerszemu interesowi gospodarczemu, Komitet Doradczy¹⁴ muszą być konsultowane (sekcja 23a ust. 3).

Udział w programie piaskownicy jest ograniczony do okresu nie dłuższego niż dwa lata, ale może zostać zakończony wcześniej po złożeniu wniosku (sekcja 23a ust. 4). Sprawozdania kwartalne są przedkładane ministrowi finansów przez FMA. W ramach oceny minister może zostać poproszony o przedstawienie dalszych szczegółów dotyczących stron zaangażowanych w funkcjonowanie przedmiotowego regulacyjnego modelu działalności gospodarczej w sektorze piaskownic (sekcja 23a ust. 7).¹⁵

Austriackie ramy regulacyjne

Prawo austriackie nie zakazuje ani nie ogranicza technologii łańcuchów blokowych, lecz raczej dąży do jej odpowiedniego uregulowania.

Przy określaniu statusu regulacyjnego, który należy zastosować do modelu biznesowego obejmującego aktywa kryptograficzne, należy przeprowadzić ocenę poszczególnych przypadków. W zależności od charakteru, treści lub cech oferowanego produktu/usługi, mogą powstać różne obowiązki licencyjne:

• Austriacka ustawa o usługach płatniczych (Zahlungsdiestgesetz, ZaDiG);

• Austriacka ustawa o bankowości (Bankwesengesetz, BWG);

• Austriacka ustawa o pieniądzu elektronicznym (E-Geldgesetz, EGeldG);

• Austriacka ustawa o Zarządzaniu Alternatywnymi Funduszami Inwestycyjnymi (Alternative Investmentfonds Manager-Gesetz, AIFMG);

• Austriacka ustawa o nadzorze nad rynkiem papierów wartościowych (Wertpapieraufsichtsgesetz, WAG);

• Austriacka ustawa o zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (Alternative Investmentfonds Manager-Gesetz, AIFMG);

• Austriacka ustawa o rynkach kapitałowych (Kapitalmarktgesetz, KMG).

W przeciwieństwie do FMA, która nadzoruje działalność gospodarczą związaną z działalnością kryptograficzną, "która wchodzi w zakres regulacji dotyczących usług bankowych, płatniczych i inwestycyjnych lub funduszy i papierów wartościowych",¹⁶ wirtualne aktywa, które zgodnie z austriackim prawem są towarami, są nadzorowane przez austriackie organy handlowe.¹⁷ Nie ma wyznaczonego sądu, który miałby jurysdykcję w sprawach prawnych dotyczących transakcji z wykorzystaniem waluty kryptograficznej. Wreszcie, nie ma żadnych ograniczeń granicznych, ani też nie zakazuje się w Austrii prowadzenia działalności gospodarczej w dziedzinie fintech.

Ustawy specjalne

1. Pranie brudnych pieniędzy

• Przed rokiem 2020:

• Wymogi w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy mają zastosowanie do działalności opartej na kryptografii, która wymaga licencji na mocy przepisów dotyczących usług finansowych, np. dostawców usług płatniczych;

• Wymogi dotyczące przeciwdziałania praniu pieniędzy mogą również wynikać z przepisów prawa handlowego, np. organizatorzy aukcji dokonujący/otrzymujący płatności gotówkowych w wysokości co najmniej 10 000 EUR zgodnie z austriackim kodeksem handlowym (Gewerbeordnung, GewO).

• Od stycznia 2020 roku:

• Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy na rynkach finansowych (Finanzmarkt-Geldwäschegesetz, Fm-GwG), która weszła w życie 10.01.2020, transponuje piątą dyrektywę w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy (AMLD5):

• Przyjmuje taką samą definicję wirtualnych walut jak w przypadku dyrektywy w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy5 , a mianowicie opisuje dostawców usług oferujących co najmniej jeden z poniższych elementów:¹⁸
  • Usługi ochrony prywatnych kluczy kryptograficznych do przechowywania, przechowywania i przekazywania wirtualnych walut w imieniu klienta (portfeli powierniczych);
  • Wymiana walut wirtualnych na waluty fiat i odwrotnie;
  • Wymiana jednej lub kilku wirtualnych walut na inne;
  • Przenoszenie walut wirtualnych; oraz
  • Świadczenie usług finansowych w zakresie emisji i sprzedaży walut wirtualnych.

• Rozszerza wymagania AML na:
  • Dostawcy portfeli elektronicznych; oraz
  • Usługodawcy zajmujący się wymianą walut typu "fiat/cryptocurrencies".

• Wymaga od krajowych dostawców wirtualnej waluty i zagranicznych podmiotów świadczących usługi finansowe w Austrii rejestracji w FMA.¹⁹

2. Opodatkowanie

• Podatek dochodowy

• Waluty kryptograficzne przeznaczone do generowania dochodów z odsetek są opodatkowane według stawki 27,5% (osoby fizyczne) lub 25% (spółki);

• Waluty kryptograficzne nieprzeznaczone do generowania odsetek i dotyczące sprzedaży prywatnej, jak również aktywów niezwiązanych z działalnością gospodarczą, powodują powstanie zdarzenia podatkowego podlegającego opodatkowaniu w wysokości 55% (osoby fizyczne) w przypadku ich nabycia i sprzedaży w ciągu 12 miesięcy;²⁰ zyski kapitałowe są zwolnione z opodatkowania, jeżeli wynoszą 440 EUR rocznie; jeżeli są przechowywane przez okres dłuższy niż 12 miesięcy, nie będą podlegały opodatkowaniu.²¹

• VAT

• Wymiana krypto na walutę fiat i odwrotnie jest zwolniona z podatku VAT;²²

• Ponieważ aktywa wirtualne są traktowane w taki sam sposób jak tradycyjne środki płatnicze, zakup towarów i usług podlega opodatkowaniu VAT.

• Górnictwo

• Górnictwo jest uznawane za działalność komercyjną i traktowane w taki sam sposób, jak tradycyjne metody płatności; nie jest ono regulowane.

3. Ochrona danych osobowych

• Zarówno europejskie ogólne rozporządzenie o ochronie danych osobowych (PKBR), jak i austriacka ustawa o ochronie danych osobowych stanowią podstawę prawną dla regulacji wykorzystania, przekazywania i gromadzenia danych osobowych/wrażliwych;

• Prawa osoby, której dane dotyczą, są określone w art. 12-23 PKBR i obejmują między innymi:

• Prawo do przejrzystej informacji, komunikacji i warunków dotyczących przetwarzanych danych;
• Prawo do uzyskania sprostowania fałszywych danych;
• Prawo do kasowania;
• Prawo do ograniczenia przetwarzania;
• Prawo do przenoszenia danych;
• Prawo do sprzeciwu.

• Środki zaradcze i kary wymienione są w art. 77-84. Podmiot danych może np. złożyć skargę do organu nadzorczego lub otrzymać od administratora lub podmiotu przetwarzającego odszkodowanie za ewentualne (nie)poniesione szkody materialne. Naruszenia przepisów dotyczących PKBR mogą również skutkować grzywnami administracyjnymi w wysokości od 10 do 20 mln EUR oraz od 21 do 4%, odpowiednio, rocznego obrotu z poprzedniego roku (w zależności od tego, która kwota jest wyższa).

Ostatnie wydarzenia

Stopniowy wzrost liczby młodych start-upów opartych na kryptowalutach w ostatnich latach skłonił austriackich decydentów do uznania i przeanalizowania potencjału kryptowalut i blockchainów. Austria przyjęła pozytywną postawę wobec nowych technologii. Wprowadzając liczne projekty pilotażowe (np. Culture Token Project), udowodniła, że jest atrakcyjną lokalizacją dla przedsiębiorstw opartych na kryptowalutach. Inne czynniki sprzyjające obejmują znaczące możliwości finansowania kapitałowego i dłużnego (tj. niskooprocentowane kredyty ERP, dotacje, gwarancje udostępniane przez austriacki federalny bank promocji inwestycji i biznesu) oraz systemy zachęt (wdrażane przez np. Austriacką Agencję Biznesu lub Austriacką Agencję Promocji Badań), udostępnione firmom, aby w pełni rozwinąć swój potencjał innowacyjny.²³

W tym celu warto również zwrócić uwagę na następujące niedawne wydarzenia:

18.05.2020 National Digital Currency Pilot: Raiffeisen Bank Austria pracuje nad nową formą tokenizacji waluty krajowej przy użyciu technologii blockchain.²⁴

02.07.2020 Austriacki dostawca usług telekomunikacyjnych A1 dodający waluty kryptograficzne do sieci płatności bezgotówkowych, umożliwiający właścicielom austriackich kryptotek akceptację walut kryptograficznych (tj. ETH, Bitcoin, Dash) poprzez procesor płatności Salamantex.²⁵

02.09.2020 Wiedeńska giełda papierów wartościowych notująca Bitcoin i Ethereum.²⁶

Komentarz

Neutralne podejście Austrii do nadzoru nad firmami kryptograficznymi okazało się owocne, jeśli chodzi o ułatwianie, a nie utrudnianie wysiłków i innowacji nowych modeli biznesowych. W przeciwieństwie do jurysdykcji takich jak Liechtenstein, Austria nie ustanowiła niezależnego mechanizmu prawnego służącego regulacji walut kryptograficznych i odpowiednich dostawców usług. Jednak w świetle mandatu Komisji Europejskiej do przeanalizowania i opracowania projektów wniosków ustawodawczych dotyczących dalszych środków regulacyjnych do dnia 11 stycznia 2022 r,²⁷ Należy się spodziewać zmian w obecnym podejściu austriackim.

Przypisy

1 Dr. Völkel, O.; Dr. Stadler, A. (2020) Zalety lokalizacji biznesu w Austrii w zakresie walut kryptograficznych i łańcuchów blokowych. Invest in Austria Blog. Dostępny pod adresem: https://investinaustria.at/en/blog/2020/03/austria-locational-advantages-cryptocurrencies-blockchain.php [dostęp 23.10.2020].

2 Quintais, J. P.; Bodó, B.; Giannopoulou, A.; Ferrari, V. (2019) Blockchain i prawo: A Critical Evaluation. Stanford Journal of Blockchain Law and Policy (2)1. Dostępny pod adresem https://stanford-jblp.pubpub.org/pub/blockchain-and-law-evaluation/release/2 [dostęp 22.10.2020].

3 Dr. Völkel, O.; Dr. Stadler, A., (n i).

4 FMA (2019) Europejskie organy nadzoru Publikują wspólne ostrzeżenia dotyczące wirtualnych walut. FMA Österreich. Dostępny pod adresem: www.fma.gv.at/en/europaeische-regulierungsbehoerden-veroeffentlichen-gemeinsam-eine-warnung-zu-virtuellen-waehrungen/ [dostęp 20.10.2020]; Pittl, R.; Steiner, C. (2020) Blockchain-Bssed Financial Services and Virtual Currencies in Austria. Dziennik Europejskiego Prawa Konsumenckiego i Rynku, tom 9, wydanie 2. Dostępny pod adresem https://www.globallegalinsights.com/practice-areas/blockchain-laws-and-regulations/austria [dostęp uzyskano 22.10.2020], s. 81.

5 ESMA (2017) ESMA ostrzega inwestorów o wysokim ryzyku związanym z początkowymi ofertami na monety (ICO). ESMA News. Dostępne na stronie internetowej: https://www.esma.europa.eu/sites/default/files/library/esma50-157-829_ico_statement_investors.pdf [dostęp uzyskano 19.10.2020]; Pittl, R.; Steiner, C., (n iii), s. 81.

6 Szczegółowy opis konta znajduje się na stronie: https://www.wolftheiss.com/fileadmin/content/6_news/Newsletter/2017_Q3/17_09_29_Wolf_Theiss_Tax_Newsletter_Ed3_2017.pdf.

7 Groendahl, B. (2018) Austrian Bitcoin "Scam" Triggers Police Search Across Europe. Dostępny pod adresem: https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-02-15/austrian-bitcoin-scam-triggers-police-search-across-europe [dostęp uzyskano 28.10.2020].

8 Dr. Völkel, O.; Dr. Stadler, A., (n i).

9 Fletzberger, B. (2020) Austria: Fintech Laws and Regulations 2020. ICLG. Dostępny na stronie: https://iclg.com/practice-areas/fintech-laws-and-regulations/austria [dostęp uzyskano 19.10.2020].

10 Fletzberger, B., (n viii).

11 FMA. Austriacki Urząd ds. Rynku Finansowego Zintegrowany Nadzór w Austrii. FMA Österreich. Dostępny pod adresem: www.fma.gv.at/en/financial-market-supervision-in-austria/ [dostęp uzyskano 15.10.2020], s. 1.

12 FMA, (n xi), str. 1.

13 FMA. Nadzór nad rynkiem finansowym w Austrii. FMA Österreich. Dostępny pod adresem: www.fma.gv.at/en/financial-market-supervision-in-austria/ [dostęp 15.10.2020].

14 Schneider, E.; Pachinger, S.; Klopp, S. (2020) New Regulator Sandbox for Austria. Freshfields Digital. Dostępne pod adresem: https://digital.freshfields.com/post/102gbaq/new-regulatory-sandbox-for-austria [dostęp 15.10.2020].

15 Więcej informacji na ten temat znajduje się poniżej: FMA (2020) FMA Sandbox. Dostępny pod adresem: https://www.fma.gv.at/en/kontaktstelle-fintech-sandbox/fma-sandbox/ [dostęp 12.10.2020]; Schneider, E.; Pachinger, S.; Klepp, S. (2020) Nowa regulacyjna piaskownica dla Austrii. Freshfields Digital. Dostępne pod adresem: https://digital.freshfields.com/post/102gbaq/new-regulatory-sandbox-for-austria [dostęp 12.10.2020]; Biblioteka Kongresu (2020) Austria: Nowelizacja ustawy o Urzędzie ds. Rynku Finansowego Ustanawia Regulacyjny Skrzynkę Piasku dla Innowacyjnych Firm FinTech. Library of Congress Global Legal Monitor. Dostępny pod adresem: https://www.loc.gov/law/foreign-news/article/austria-amendment-of-financial-market-authority-act-establishes-regulatory-sandbox-for-innovative-fintech-companies/#:~:text=Top%20Recent%20Articles-,Austria%3A%20Amendment%20of%20Financial%20Market%20Authority%20Act%20Establishes%20Regulatory%20Sandbox,entered%20into%20force%20in%20Austria [dostęp 13.10.2020].

16 Kulnigg, T.; Rath, U. (2019) Kasety kryptograficzne i Blockchain w Austrii. Lexology GTDT. Dostępny pod adresem: https://www.lexology.com/library/detail.aspx?g=de76db61-81bf-4f91-9ff1-9a8e4c50d966 [dostęp 23.10.2020].

17 Kulnigg, T.; Rath, U., (n xiii).

18 Artykuł. 1 para. 1 nr 19 AMLD5; Art. 2 ust. 22 FM-GwG; Kulnigg, T.; Rath, U., (n xiii).

19 FMA. Rejestracja Usługodawców w odniesieniu do Wirtualnych Walut. Dostępny pod adresem: https://www.fma.gv.at/en/cross-sectoral-topics/prevention-of-money-laundering-terrorist-financing/registration-of-providers-in-relation-to-virtual-currencies/ [dostęp uzyskano 20.10.2020]; Steiner, C., (n iii), s. 81.

20 Kulnigg, T.; Rath, U., (n xiii), str. 212.

21 Menheere, A. (2017) BMF: Die steuerliche Beurteilung in Österreich von Bitcoin und anderen Kryptowährungen. Dostępny pod adresem: https://steuernachrichten.pwc.at/blog/2017/08/01/bmf-die-steuerliche-beurteilung-in-oesterreich-von-bitcoin-und-anderen-kryptowaehrungen/ [dostęp uzyskano 31.10.2020]; TSUE 22 października 2015 r., C-264/14. Hedquvist [2015]; Kulnigg, T.; Rath, U., (n xiii), str. 212.

22 Steuerliche Behandlung von Kryptowährungen (wirtuozeria Währungen). BMF. Dostępny pod adresem http://perma.cc/BU4Z-3BFY (archiwum) [dostęp uzyskano 13.10.2020].

23 Fletzberger, B., (n viii).

24 Hinchliffe, R. (2020) Billon policzył zdigitalizowaną walutę krajową z Raiffeisen Bank. FintechFutures. Dostępne pod adresem: https://www.fintechfutures.com/2020/05/billon-pilots-digitised-national-currency-with-raiffeisen-bank/ [dostęp 20.10.2020].

25 Helms, K. (2020) A1 Telekom Austria Dodaje Bitcoin do usług płatniczych dla tysięcy sprzedawców detalicznych. Bitcoin News. Dostępne pod adresem: https://news.bitcoin.com/a1-telekom-austria-bitcoin-payment-service-thousands-of-retailers/ [dostęp 20.10.2020].

26 Wiener Börse (2020) 21Shares wprowadza pierwsze produkty krypto-walutowe na Bitcoin i Ethereum na rynek oficjalny. Vienna Stock Exchange News. Dostępny pod adresem: https://www.wienerborse.at/en/news/vienna-stock-exchange-news/21-shares-crypto-currency-products-bitcoin-ethereum-official-market/#:~:text=(Vienna)%20The%20Vienna%20Stock%20Exchange,currencies%20is%20replicated%201%3A1 [dostęp uzyskano 19.10.2020].

27 Otto Waechter, O. (2019) Regulacja wirtualnej waluty. ILO. Dostępny w: https://www.internationallawoffice.com/Newsletters/Banking-Financial-Services/Austria/Graf-Pitkowitz-Rechtsanwalte-GmbH/Virtual-currency-regulation [dostęp 18.10.2020].