W przełomowej decyzji, wydanej w dniu 23.07.2020 r,¹ austriacki Sąd Najwyższy (Oberster Gerichtshof(OGH) rozpatrywał zasadność prowadzenia rozpraw arbitrażowych przy użyciu środków elektronicznych w postaci wideokonferencji, pomimo sprzeciwu stron. Trybunał orzekł, że w kontekście postępowania odwoławczego rozprawy arbitrażowe prowadzone na odległość są dopuszczalne, o ile nie naruszają zasad rzetelnego procesu sądowego, które w przeciwnym razie dawałyby podstawę do słusznego zaskarżenia sądu.

Sprawa ta jest godna uwagi z kilku powodów. Po pierwsze, jest to pierwsze orzeczenie krajowego Sądu Najwyższego badające dopuszczalność przesłuchań wideokonferencyjnych na odległość bez zgody strony. Ponadto, zawiera ona praktyczne wskazówki dotyczące kwestii proceduralnych oraz rozwiewa obawy dotyczące skutecznego zapobiegania manipulowaniu świadkami podczas zdalnego przeprowadzania dowodów.

Fakty

Przedmiotowa sprawa dotyczy zarzutów zgłoszonych przez Pozwanych w arbitrażu z siedzibą w Wiedniu, prowadzonym przez Vienna International Arbitral Centre (VIAC). Po bezskutecznym zakwestionowaniu przez Pozwanych decyzji trybunału arbitrażowego o przeprowadzeniu rozprawy dowodowej za pomocą wideokonferencji, sprawa została wniesiona do OGH.

Żądanie to wynika z dyskusji, które miały miejsce podczas marcowej konferencji w sprawie zarządzania sprawami, podczas której strony zajęły rozbieżne stanowiska w kwestii przeprowadzenia rozprawy.² zdalnie, biorąc pod uwagę wynikające z tego ograniczenia mobilności w związku z epidemią COVID-19. W dniu 08.04.2020 r. trybunał orzekł, że rozprawy zostaną przeprowadzone za pośrednictwem wideokonferencji i odbędą się zgodnie z harmonogramem, rozpoczynając się o godz. 15.00 czasu środkowoeuropejskiego.

Pozwani zaskarżyli tę decyzję na podstawie nieprawidłowości proceduralnych, twierdząc, że postępowanie sądu doprowadziło do stronniczości, która spowodowała niesprawiedliwe i nierówne traktowanie.

OGH odrzucił twierdzenia pozwanych i uznał, że aby wniosek został uwzględniony, zarzucane przewinienie musi stanowić poważną lub trwałą (dez)korzyść dla strony. Sąd podkreślił ponadto, że austriackie prawo arbitrażowe zasadniczo nie zabrania prowadzenia rozpraw na odległość i potwierdził, że trybunały mają szeroką swobodę w zakresie sposobu prowadzenia i organizacji takich postępowań.

Uwagi strony pozwanej

Pozwani twierdzili, że decyzja trybunału dotycząca rozprawy wideokonferencyjnej stanowiła naruszenie podstawowych zasad proceduralnych, a mianowicie zapewnienia dostępu do rzetelnego procesu oraz prawa do bycia wysłuchanym. Bardziej szczegółowo, argumentowano, że:

• Pozwani nie zostali dostatecznie poinformowani o terminie rozprawy, ponieważ decyzja o jej odroczeniu została wydana z trzydniowym wyprzedzeniem, co nie pozostawiało wystarczającego czasu na odpowiednie przygotowanie;
• Strony nie były traktowane jednakowo, ponieważ obrońca pozwanych i jeden ze świadków mieli siedzibę w Los Angeles (CA), co spowodowało, że rozprawa rozpoczęła się o 6 rano czasu pacyficznego (w porównaniu do 15.00 czasu lokalnego w Wiedniu).
• Nie można było zagwarantować sprawiedliwego procesu w świetle braku odpowiednich środków, które zostały wprowadzone w celu:
  • Uniemożliwienie manipulowania świadkami (wykorzystanie oprogramowania WebEx umożliwiającego otrzymywanie wiadomości w sposób niezauważony za pomocą funkcji czatu);
  • Sprawdzić, do jakich dokumentów świadkowie mieliby dostęp;
  • Upewnij się, że inne osoby nie będą obecne w pomieszczeniu dla świadków.

Decyzja OGH

W swojej decyzji OGH odniósł się do trzech różnych kwestii:

1. Standard zaskarżania arbitrów;
2. Legalność decyzji trybunału o nieodraczaniu rozprawy;
3. Niesprawiedliwe i nierówne traktowanie w odniesieniu do:
   1. Różnica w strefach czasowych;
   2. Podsłuchiwanie świadków.

W odniesieniu do pierwszej kwestii OGH stwierdził, że skarga przeciwko arbitrom może być skuteczna tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy budzą uzasadnione wątpliwości co do ich bezstronności lub niezależności. Standard ten będzie miał również zastosowanie do zachowania, które nie spełnia kwalifikacji ustalonych wcześniej przez strony. Nieprawidłowości proceduralne, niedostatki lub błędy ze strony arbitrów nie byłyby zatem uznawane za niewłaściwe lub podlegające uzasadnionemu zakwestionowaniu. Strony muszą natomiast spełnić wysoki wymóg wykazania, że dane postępowanie doprowadziło do niekorzystnego lub preferencyjnego traktowania strony.

Jeśli chodzi o decyzję sądu o przeprowadzeniu rozprawy na odległość przy użyciu wideokonferencji, OGH podkreślił, co następuje:

• Technologia wideokonferencyjna jest szeroko stosowana zarówno przed sądami państwowymi, jak i w postępowaniach arbitrażowych. Po wybuchu pandemii wirusa COVID-19 została ona uznana za skuteczne narzędzie pozwalające utrzymać działalność sądów niezależnie od krajowych środków bezpieczeństwa i ograniczeń w podróżowaniu.
• Wnioski o odroczenie podlegają zatwierdzeniu przez trybunał i mogą nie zostać rozpatrzone pozytywnie. Strony muszą brać pod uwagę możliwość odrzucenia ich wniosku. W niniejszej sprawie Pozwani zostali odpowiednio poinformowani o rozprawie, a mianowicie w momencie ogłoszenia daty rozprawy (15.01.2020), a nie w dniu, w którym trybunał poinformował o swojej decyzji o nieodraczaniu (08.04.2020).
• Wykorzystanie technologii wideokonferencyjnej nie naruszyło art. 6 EKPC. W obliczu pandemii COVID-19 i zbliżającego się wstrzymania działalności sądów okazało się, że jest to skuteczny środek zapewniający dostęp do wymiaru sprawiedliwości i gwarantujący prawo do bycia wysłuchanym.

W odniesieniu do trzeciego zarzutu OGH przyznał, że różnica w strefie czasowej spowoduje, że rozprawa odbędzie się poza normalnymi godzinami pracy niektórych uczestników. Niemniej jednak, ponieważ umowa o arbitraż miała być zarządzana przez VIAC, strony w sposób dorozumiany zaakceptowały niedogodności, które mogą wynikać z odległości geograficznej. Ponadto OGH dodał, że wczesne rozpoczęcie postępowania wirtualnego nie może przeważyć nad obciążeniem wynikającym z podróży międzynarodowych, które byłyby wymagane w przypadku przesłuchania w cztery oczy.

W odpowiedzi na obawy pozwanych dotyczące nadużywania wideokonferencji podczas przesłuchań świadków, OGH uznał, że ryzyko temperowania świadków jest równie powszechne w przypadku przesłuchań osobistych. Wbrew podnoszonym wyzwaniom, Sąd zasugerował, w jaki sposób wykorzystanie technologii może oferować mechanizmy ochronne, które mogą wykraczać poza te dostępne podczas tradycyjnego postępowania fizycznego. Należą do nich:

• Rejestrowanie zeznań złożonych podczas przesłuchania świadków;
• Możliwość dokładnej obserwacji osoby przesłuchiwanej od przodu;
• Możliwość poproszenia świadków, aby patrzyli bezpośrednio w kamerę, a ręce były widoczne na ekranie przez cały czas przesłuchania (co zmniejsza ryzyko czytania wiadomości za pośrednictwem funkcji czatu);
• Należy pokazać świadkowi pomieszczenie, w którym siedzi, aby upewnić się, że osoby trzecie nie mają na niego wpływu.

Komentarz

Decyzja OGH stanowi precedens w odniesieniu do kwestii, czy i jak prowadzić przesłuchania arbitrażowe na odległość w kontekście postępowań odwoławczych. Chociaż ma ono szczególne znaczenie w czasie nadzwyczajnych okoliczności, takich jak pandemia COVID-19, rozumowanie i praktyczne wskazówki Sądu prawdopodobnie okażą się użytecznym punktem odniesienia, jeśli chodzi o zapewnienie przestrzegania zasad sprawiedliwego procesu i zagwarantowanie skutecznego, ciągłego dostępu do wymiaru sprawiedliwości w przyszłości.