Chociaż rok 2020 dobiegł końca, wyznaczając koniec okresu przejściowego Brexitu, nadal pozostaje niepewność co do przyszłości stosunków handlowych między UE a Wielką Brytanią. Wraz z prawdopodobnym wprowadzeniem kontroli granicznych i dodatkowych taryf celnych, spotęgowanych dodatkowym ryzykiem związanym z pandemią COVID-19, pojawiają się obawy dotyczące potencjalnych zakłóceń w łańcuchu dostaw, jak również rosnących kosztów sprzętu. Zmianom warunków handlowych towarzyszy perspektywa wzrostu liczby sporów prawnych, w szczególności dotyczących wykonalności przepisów prawnych, orzeczeń sądowych i umów transgranicznych.

Celem niniejszego artykułu jest zbadanie, czy, a jeśli tak, to w jaki sposób Brexit może wpłynąć na praktykę arbitrażową w UE i Wielkiej Brytanii. W pierwszej kolejności rozważony zostanie wpływ wystąpienia Wielkiej Brytanii z UE na wykonalność i uznawanie orzeczeń arbitrażowych. W dalszej części artykułu omówiono, w jaki sposób Brexit może umożliwić sądom angielskim wydawanie nakazów przeciw pozwom w odniesieniu do rozpraw przed sądami krajowymi państw członkowskich. Wreszcie, artykuł stara się ocenić wpływ wyjścia Zjednoczonego Królestwa z UE na rynek arbitrażu jako całość, w szczególności biorąc pod uwagę postrzegane korzyści, jakie może on zaoferować stronom w porównaniu z postępowaniem sądowym przy rozwiązywaniu transgranicznych sporów gospodarczych.

Uznawanie i wykonalność orzeczeń arbitrażowych

Wystąpienie Zjednoczonego Królestwa z UE nie będzie miało wpływu na międzynarodowy arbitraż. Konwencja nowojorska ("konwencja")¹ będzie nadal kluczowym instrumentem wykonywania i uznawania międzynarodowych orzeczeń arbitrażowych.²

Jako instrument prawa prywatnego międzynarodowego, a nie prawa UE, konwencja nie jest uzależniona od członkostwa w UE. Ma ona pierwszeństwo przed rozporządzeniem Bruksela I ("rozporządzenie brukselskie")³ w odniesieniu do wykonywania i uznawania orzeczeń arbitrażowych, wszystkie postępowania są regulowane postanowieniami konwencji i właściwym prawem krajowym.⁴ Przy 166 umawiających się stronach, wyroki arbitrażowe mogą być wykonywane na całym świecie, co sprawia, że na orzeczenia arbitrażowe nie będzie miał wpływu rozpad dawnych stosunków między Wielką Brytanią a UE.

Trudności można jednak napotkać w odniesieniu do pojęcia porządku publicznego, na które można się powołać zgodnie z art. V ust. 2 lit. b) konwencji jako na podstawę odmowy uznania orzeczenia arbitrażowego, jeżeli zostanie ono uznane za niezgodne z odpowiednim krajowym interesem publicznym.

Nakaz przeciwdziałania pozwanemu

Chociaż powszechnie stosowany w jurysdykcjach common law, anti-suit injunction ("ASI") pozostaje pojęciem obcym dla krajów prawa cywilnego. Jako narzędzie, które umożliwia sądom krajowym uniemożliwienie stronie przeciwnej wszczęcia lub kontynuowania postępowania sądowego na innym forum, może ono w znacznym stopniu wpłynąć na przebieg sporów sądowych za granicą.⁵ W przeciwieństwie do sądów angielskich, które wykazywały tendencję do podtrzymywania istniejących umów o arbitraż za pośrednictwem ASI, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej ("TSUE") od dawna zajmuje przeciwne stanowisko, uznając je za nie do pogodzenia z prawem unijnym.⁶

W sprawie Turner przeciwko Grovit (sprawa C-159/02),⁷ TSUE rozważył, czy ASI wydane przeciwko hiszpańskiemu postępowaniu przez angielski sąd pierwszej instancji jest ważne, jeśli zostało wszczęte w złej wierze. TSUE stwierdził, że "przepisy jurysdykcyjne, które [konwencja brukselska z 1968 r.]⁸ są wspólne dla wszystkich sądów Umawiających się Państw [i muszą] być interpretowane i stosowane z takim samym autorytetem przez każdy z nich" (ust. 25). Jako takie, ponieważ wydanie ASI podważa prawo powoda do wytoczenia powództwa, "musi być postrzegane jako ingerencja w jurysdykcję sądu zagranicznego, która jako taka jest niezgodna z systemem konwencji" (pkt 27).

W sprawie Allianz SpA przeciwko West Tankers (C-185/07),⁹ TSUE potwierdził, że: "niezgodne z [rozporządzeniem brukselskim] jest wydanie przez sąd państwa członkowskiego nakazu powstrzymującego daną osobę od wszczęcia lub kontynuowania postępowania przed sądami innego państwa członkowskiego ze względu na to, że takie postępowanie byłoby sprzeczne z zapisem na sąd polubowny" (pkt 19). Uznanie ASI za ważny "w sposób konieczny oznaczałoby pozbawienie tego sądu uprawnienia do orzekania w sprawie własnej jurysdykcji na mocy [rozporządzenia brukselskiego]" (pkt 28). Jest to raczej kwestia ogólnej zasady, że "każdy sąd, przed którym wytoczono powództwo, sam określa, zgodnie z mającymi do niego zastosowanie przepisami, czy ma jurysdykcję do rozstrzygnięcia zawisłego przed nim sporu" (pkt 29).

Racjonalność ta znalazła zastosowanie również w Gazprom OAO przeciwko Republice Litewskiej (sprawa C-536/13),¹⁰ w którym TSUE podkreślił, że rozporządzenie brukselskie "należy interpretować w ten sposób, że nie stoi ono na przeszkodzie temu, aby sąd państwa członkowskiego uznał i wykonał lub odmówił uznania i wykonania orzeczenia arbitrażowego zakazującego stronie wnoszenia określonych roszczeń do sądu tego państwa członkowskiego, ponieważ rozporządzenie to nie reguluje uznawania i wykonywania w państwie członkowskim orzeczenia arbitrażowego wydanego przez sąd arbitrażowy w innym państwie członkowskim" (pkt 44).

Wspomniane decyzje kładą nacisk na zasady wzajemnego zaufania i pewności wśród państw członkowskich UE i odzwierciedlają zwiększoną gotowość do utrzymania w mocy klauzul jurysdykcji wyłącznej. Po wyjściu Wielkiej Brytanii z UE TSUE nie będzie w stanie ograniczyć uprawnień sądów angielskich do stosowania ASI, co może sprawić, że Londyn stanie się potencjalnie jeszcze bardziej atrakcyjną siedzibą arbitrażu w przyszłości.

Stałe znaczenie arbitrażu

Od dawna postrzegany jako jedna z najbardziej efektywnych i skutecznych dróg rozstrzygania sporów międzynarodowych w różnych sektorach (np. w budownictwie lub energetyce) arbitraż będzie nadal preferowaną metodą rozstrzygania transgranicznych sporów handlowych, między innymi z następujących powodów:

1. Wykonalność

W związku z powyższym, orzeczenia arbitrażowe będą nadal egzekwowane na podstawie Konwencji Nowojorskiej, która ma zastosowanie międzynarodowe. Ponadto Londyn korzysta ze swojej długoletniej historii jako ośrodek rozstrzygania sporów handlowych o charakterze wielojurysdykcyjnym. Żadna z cech, które do tej pory przyczyniły się do sukcesu Londynu jako siedziby arbitrażu, np. ustawa o arbitrażu z 1996 r., reputacja bezstronności angielskiego sądownictwa itp. prawdopodobnie nie zostanie osłabiona przez Brexit.

2. Szybkość i łatwość rozwiązywania problemów

Arbitraż daje stronom możliwość podejmowania decyzji proceduralnych, co służy usprawnieniu procesu i obniżeniu opłat, w tym:

• Dodanie przepisów dotyczących rezygnacji;
• Ograniczenie produkcji dokumentów;
• Podejmowanie decyzji o wykorzystaniu technologii;
• Swobodny wybór indywidualnego arbitra lub eksperta technicznego;
• Joinder lub konsolidacja, niosą ze sobą znaczące korzyści, takie jak oszczędność czasu i zapewnienie, że wszystkie strony są związane orzeczeniem.

3. Neutralność i ostateczność

Powszechnie wymienianą korzyścią z wyboru arbitrażu jest ostateczność orzeczeń arbitrażowych, które mogą być podważane jedynie z wąskich powodów, tj. nieprawidłowości proceduralnych. Jest to szczególnie atrakcyjne ze względu na pewność i zminimalizowanie szans na odwołanie. Wiążący charakter orzeczeń arbitrażowych został wyraźnie uwzględniony w wielu regulaminach arbitrażowych, a mianowicie:

• Artykuł 28 ust. 6 Regulaminu Międzynarodowej Izby Handlowej;¹¹
• Artykuł 27 ust. 1 Regulaminu Arbitrażu Międzynarodowego Amerykańskiego Stowarzyszenia Arbitrażowego;¹²
• Artykuł 26.9 Regulamin Międzynarodowego Sądu Arbitrażowego w Londynie;¹³
• Artykuł 34 ust. 2 Regulaminu Arbitrażowego Komisji Narodów Zjednoczonych do spraw Międzynarodowego Prawa Handlowego. ¹⁴

Z tych właśnie powodów oczekuje się, że popularność arbitrażu pozostanie nienaruszona nawet teraz, gdy okres karencji dobiegł końca.

Wniosek

Brexit będzie miał niewielki bezpośredni wpływ na praktykę arbitrażu. Wynika to głównie z faktu, że orzeczenia arbitrażowe będą nadal wykonalne na podstawie konwencji nowojorskiej, ponieważ nie podlegają one rozporządzeniu brukselskiemu.

Ramy międzynarodowego arbitrażu od dawna okazują się być odpowiednią alternatywą dla sporów sądowych i będą nią nadal w przyszłości. Biorąc pod uwagę historię Londynu jako dominującej siedziby arbitrażu, a także gotowość angielskich sądów do wspierania arbitrażu, popularność arbitrażu raczej nie spadnie w najbliższym czasie.

Przypisy

1 Konwencja o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych (Nowy Jork, 1958 r.).

2 Konwencja, NewYork. "The New York Convention." Konwencja Arbitrażowa z Nowego Jorku, www.newyorkconvention.org/.

3 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych.

4 Varapnickas, T. [2018] Brexit and Arbitration: What happens next? Conference Papers of the 5th International Conference of PhD Students and Young Researchers. Dostępne na: https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3121532 [dostęp 30.12.2020].

5 Bermann, G. A. [1990] The Use of Anti-Suit Injunctions in International Litigation, 28 COLUM. J. TRANSNAT'L. L. 589 Dostępne na: https://scholarship.law.columbia.edu/faculty_scholarship/2105 [dostęp 01.01.2021].

6 Rodgers, James, and Simon Goodall. "How Will Brexit Impact Arbitration in England and Wales?" (Jak Brexit wpłynie na arbitraż w Anglii i Walii?). How Will Brexit Impact Arbitration in England and Wales? , Norton Rose Fulbright, wrzesień 2016 r, www.nortonrosefulbright.com/en-gb/knowledge/publications/a655ac50/how-will-brexit-impact-arbitration-in-england-and-wales.

7 Dostępne na: http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=en&num=C-159/02.

8 Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Bruksela, 1968 r.), dostępna pod adresem: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX%3A41968A0927%2801%29.

9 Dostępne na: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A62007CJ0185.

10 Dostępne na: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A62013CJ0536.

11 Dostępny pod adresem: https://iccwbo.org/dispute-resolution-services/arbitration/rules-of-arbitration/.

12 Dostępne na: https://www.intracen.org/International-Arbitration-Rules-of-the-American-Arbitration-Association-2001/.

13 Dostępne na: https://www.lcia.org/Dispute_Resolution_Services/lcia-arbitration-rules-2020.aspx#Article%2026.

14 Dostępne na: https://uncitral.un.org/sites/uncitral.un.org/files/media-documents/uncitral/en/arb-rules-revised-2010-e.pdf.

Treść tego artykułu ma na celu dostarczenie ogólnego przewodnika na ten temat. Należy zwrócić się o poradę specjalistyczną dotyczącą konkretnych okoliczności.