Sądy internetowe - umożliwione przez technologię i ułatwione przez prawo

W związku z ciągłym wzrostem liczby spraw dotyczących COVID-19, organy rządowe i sądowe zostały zmuszone do rozważenia nowych środków w celu uwzględnienia kierunków w zakresie zdrowia publicznego i zaoferowania nowych ścieżek umożliwiających łączność na odległość. Dążąc do utrzymania niezbędnych zabezpieczeń w celu ograniczenia ryzyka wzrostu liczby zakażeń, przy jednoczesnym zapewnieniu stronom dostępu do sprawiedliwych rozpraw i przestrzeganiu zasad bezpośredniości i jawności, w wielu jurysdykcjach wprowadzono nowe przepisy prawne mające na celu wyjaśnienie i ułatwienie funkcjonowania praktyk procesowych.

Mimo że pandemia jest problemem zdrowia publicznego, wywołała ona znaczące reakcje prawne i polityczne, które poważnie wpłynęły na zdolność ludzi do dostępu do wymiaru sprawiedliwości.¹ Wraz z rosnącymi ograniczeniami swobody przemieszczania się, parlament austriacki wprowadził szereg ustaw dotyczących interakcji w ramach wymiaru sprawiedliwości.

W niniejszym artykule skoncentrujemy się na ostatnich zmianach legislacyjnych mających wpływ na funkcjonowanie sądów i posiedzeń sądowych w Austrii. Powstrzyma się on od analizy zmian regulacyjnych dotyczących m.in. zawieszenia lub przedłużenia terminów materialnoprawnych, w tym terminów przedawnienia lub zobowiązań do zapłaty za zwłokę. Zamiast tego artykuł ten będzie opierał się na nowych zasadach prowadzenia postępowań sądowych za pomocą technologii wideo i podkreśli ich korzyści, w szczególności w odniesieniu do grup wysokiego ryzyka dla COVID-19. W związku z tym, w dalszej części artykułu zostaną wykorzystane ostatnie wnioski złożone przed Sądem Okręgowym w Liesing przez Oblin Rechtsanwälte GmbH i opowiemy się za bardziej holistycznym, elastycznym podejściem zapewniającym ciągłe skuteczne działanie austriackiego wymiaru sprawiedliwości oraz równe i terminowe DeepL korzystanie z jego usług.

Przesłuchania na odległość

Mimo że w Austrii od lipca 2020 r. wznowiono występowanie stron, obecnie ma ono jedynie ograniczone zastosowanie, a mianowicie "w zakresie niezbędnym do ochrony praw procesowych i praw stron".² i mogą być przeprowadzane jedynie w "przypadkach, w których było to konieczne dla zapobieżenia niebezpieczeństwu dla życia i integralności fizycznej lub zapobieżenia nieodwracalnej szkodzie".³

Chociaż austriackie prawo postępowania cywilnego wymaga ustnego, bezpośredniego i publicznego postępowania, dopuszcza ono wyjątki, pozwalając na prowadzenie sporów na odległość przy użyciu alternatywnych środków komunikacji, w szczególności elektronicznej korespondencji prawnej (Elektronischer RechtsverkehrERV) lub narzędzia do wideokonferencji. Pierwszy z nich jest od wielu lat z powodzeniem stosowany w Austrii. Ustanowiony w 1990 r. stanowi kompleksowe ramy dla "elektronicznego przesyłania wniosków lub pism oraz automatycznego przekazywania danych proceduralnych do automatyzacji procedur sądowych".⁴ Jako jednolity i skuteczny instrument elektronicznego doręczania dokumentów przez sądy nadal wspiera wysiłki zmierzające do zapewnienia szybszego dostępu do wymiaru sprawiedliwości użytkownikom sądów i trybunałów w czasie pandemii COVID-19.

Wykorzystanie wideokonferencji nie jest również nowością w austriackim postępowaniu sądowym, jednak jej zastosowanie było dotychczas dopuszczalne jedynie w okolicznościach, które wymagałyby przeprowadzenia dowodu osobiście lub czyniłyby taką procedurę preferowaną ze względu na ekonomię procesową. Wideokonferencje przeprowadzane w celu przeprowadzenia dowodu w sprawach cywilnych reguluje § 277 austriackiego kodeksu postępowania cywilnego (Zivilprozessordnung, ZPO), natomiast § 165 Kodeksu postępowania karnego (StrafprozessordnungStPO), przewiduje jej stosowanie w kontekście zeznań ustnych świadków wymagających szczególnej ochrony.⁵

W celu ułatwienia kontynuacji i zdalnego funkcjonowania procesów cywilnych w czasie pandemii COVID-19, procedury sądowe uległy znacznym zmianom.

Ustawa federalna o środkach towarzyszących dla COVID-19 w systemie sądownictwa, Federalny Dziennik Ustaw I 2020/30 (Bundesgesetz betreffend Begleitmaßnahmen zu COVID-19 in der Justiz BGBI I 2020/30, [1. COVID-19-JuBG]),⁶ który wszedł w życie 6 maja 2020 r., stanowi podstawę prawną do stosowania technologii wideo i konferencji podczas rozpraw ustnych. Ma ona na celu dostosowanie postępowania sądowego do potrzeb użytkowników sądu, a jednocześnie rozszerza istniejące narzędzia komunikacji elektronicznej, o których była mowa powyżej.

Zgodnie z jej postanowieniami negocjacje, jak również rozprawy mogą być prowadzone bez fizycznej obecności stron lub ich przedstawicieli do dnia 31 grudnia 2020 r., umożliwiając tym samym przeprowadzanie dowodów w postępowaniu ustnym lub poza nim, wzmacniając jednocześnie prawo osób, które mają być wezwane do udziału w postępowaniu (np. biegli, świadkowie, tłumacze itp.) do uczestnictwa w nim niezależnie od tego, czy spełnione są wymogi § 277 ZPO. Aby nowe przepisy były wykonalne, muszą zostać spełnione pewne warunki:

• Należy zabezpieczyć dostęp do odpowiedniej technologii komunikacyjnej (§ 3 Abs 1 Z 1 1. COVID-19-JuBG);
• Wszystkie strony muszą wyrazić zgodę na korzystanie z tej technologii, którą uważa się za udzieloną, chyba że strony zgłoszą sprzeciw w rozsądnym terminie wyznaczonym przez sąd (§ 3 Abs 1 Z 1 1. COVID-19-JuBG);
• • Nieprocesowe postępowanie sądowe (Außerstreitverfahren) odbywające się regularnie poza salą sądową są zwolnione z wymogu uzyskania uprzedniej zgody, np. domy opieki, szpitale itp. (§ 3 Abs 1 Z 2 1. COVID-19-JuBG);
• Strony są w stanie zaświadczyć, że podwyższone ryzyko zdrowotne istnieje zarówno dla nich samych, jak i dla osób, z którymi mają niezbędny kontakt prywatny i zawodowy (§ 3 Abs 2 1. COVID-19-JuBG).

Prawo niniejszym przyznaje sądom znaczną swobodę w uwzględnianiu ograniczeń przestrzennych, jak również w zapewnieniu podjęcia niezbędnych środków ostrożności w celu zminimalizowania potencjalnego narażenia na kontakt z wirusem. Określenie stosowności użycia technologii wideokonferencji zależy wyłącznie od uznania sądu.⁷ Wyznaczony sędzia musi zatem zbadać, jakie środki mogą być konieczne w świetle zagrożeń dla zdrowia stwarzanych przez COVID-19 i w jakim stopniu można zagwarantować ich wdrożenie.⁸ Jeżeli sąd nie korzysta z technologii wideo, a mimo to nie pozwala na przeprowadzenie rozprawy osobiście (z wyżej wymienionych powodów - brak miejsca lub względy zdrowotne), strony mogą wystąpić z wnioskiem o rozpoznanie sprawy w wyznaczonym terminie (Fristsetzungsantrag) na podstawie § 91 ustawy o organizacji sądów (Gerichtsorganisationsgesetz, GOG).⁹

Nowe przepisy w działaniu

Sąd Rejonowy Liesing (Bezirksgericht) rozpatrywał ostatnio wnioski złożone przez adwokata Oblin Rechtsanwälte GmbH, które koncentrowały się na zastosowaniu § 3 Abs 2 rozporządzenia 1.COVID-19-JuBG i ochronie, jaką zapewnia on osobom o podwyższonym ryzyku zakażenia koronawirusem. Mimo że wyrok nie został jeszcze wydany, poniżej przedstawiono fakty dotyczące tej sprawy oraz argumenty podniesione w trakcie postępowania, podkreślając, w jaki sposób wykorzystanie technologii wideo, które umożliwiają nowe przepisy, może przyczynić się do prawidłowego wymierzania sprawiedliwości na odległość, wspierać je i rozwijać.

i. Zdrowie

• Pozwany jest obywatelem niemieckim i od czasu przejścia na emeryturę mieszka wraz z rodziną na Filipinach. Jako posiadacz stałej wizy Special Resident Retiree's Visa (SRRV), Manila jest jego głównym miejscem zamieszkania, co jest również potwierdzone w jego paszporcie. Przed wybuchem wirusa, w zależności od przypadku, spędzał kilka miesięcy w Austrii.
• Z uwagi na fakt, że pozwany ma 77 lat, jest mężczyzną i cierpi na schorzenia podstawowe, jest on narażony na zwiększone ryzyko ciężkiej choroby wywołanej przez COVID-19. W celu uniknięcia ewentualnej infekcji zalecono mu samokwarantannę w domu, co zostało udokumentowane w zaświadczeniu lekarskim, a od dnia 13.08.2020 r. nadal leczy się na niewydolność serca, zaburzenia rytmu serca oraz nadciśnienie tętnicze.
• Na podstawie rozporządzenia w sprawie grup ryzyka COVID-19 (COVID-19-Risikogruppe-Verordnung)¹⁰ Spraw Społecznych, Zdrowia, Opieki i Ochrony Konsumentów, wskaźniki osób z grupy wysokiego ryzyka obejmują:
• • Przewlekła choroba serca z uszkodzeniem narządu końcowego wymagającym stałego leczenia, taka jak niewydolność serca (§ 2 Abs 1 Z 2 lit. b) COVID-19-Risikogruppe-Verordnung); lub
  • Nadciśnienie tętnicze z istniejącym uszkodzeniem narządów końcowych, w szczególności przewlekłą niewydolnością serca lub nerek lub niekontrolowanym ciśnieniem krwi (§ 2 Abs 1 Z 9 COVID-19 COVID-19-Risikogruppe-Verordnung).

ii. Aktualny stan pandemii w miejscu zamieszkania i warunki wjazdu do Austrii

• Austriackie Federalne Ministerstwo Spraw Europejskich i Międzynarodowych wydało ostrzeżenia dla podróżujących na Filipiny (Bundesministerium für Europäische und internationale AngelegenheitenBMEIA); zakaz wjazdu nałożony w dniu 15.03.2020 r. został zniesiony, a ponowny wjazd został wznowiony od dnia 01.08.2020 r., jednak na ściśle określonych warunkach:
• • Negatywny wynik testu PCR po przyjeździe lub rozpoczęcie dziesięciodniowej kwarantanny w odpowiednim miejscu zakwaterowania, którego dostępność musi zostać potwierdzona;
  • Należy przedstawić dowody dostępu do wcześniej zarezerwowanych, lokalnych miejsc kwarantanny;
  • Nierezydenci muszą udowodnić, że są posiadaczami wizy.
• Od sierpnia w kraju zapanował stan podobny do blokady. Osoby powyżej 60 roku życia nie mogą opuszczać swoich domów.
• Wprowadzono przepisy kontyngentowe regulujące maksymalną liczbę dziennych przylotów oraz znacznie ograniczono liczbę lotów międzynarodowych.

iii. Outlook

Status pozwanego jako emeryta-rezydenta specjalnego (Special Resident Retiree's Visa) uniemożliwia mu ponowny wjazd na Filipiny na podstawie art. 13 filipińskiej ustawy imigracyjnej z 1940 r. po czasowym pobycie w Austrii. Ponieważ nie mieszka w Austrii, ani nie ma w tym kraju krewnych, którzy mogliby udzielić mu niezbędnego wsparcia i opieki, wszelkie podróże poza miejsce jego obecnego zamieszkania są niewykonalne.

Jak wskazują fakty w tej sprawie, w obecnych okolicznościach konieczne stało się ustanowienie ram prawnych, które pozwolą zrównoważyć środki nadzwyczajne zmniejszające ryzyko z interesem ochrony praworządności, a także dostępu do wymiaru sprawiedliwości i rzetelnego procesu. Wideokonferencje w czasach COVID-19 okazały się technologią, która może ograniczyć zakłócenia w zwykłych praktykach sądowych, zminimalizować ewentualne uprzedzenia, na jakie mogą być narażeni użytkownicy sądu, oraz zapewnić poszanowanie życia i zdrowia innych osób.¹¹ Niezależnie od wyzwań, jakie mogą pojawić się w związku z ostatnimi zmianami legislacyjnymi, nowe przepisy mogą przynieść wiele korzyści w zakresie sposobu rozwiązywania sporów transgranicznych.

W przypadku braku konieczności oczekiwania na udostępnienie fizycznych sal sądowych, wnioski mogą być nie tylko szybciej rozpatrywane, ale również znacznie zmniejszone mogą zostać zaległości w rozpatrywaniu spraw sądowych.¹² Wraz ze wzrostem liczby wirtualnych rozpraw instytucje będą również w przyszłości lepiej przygotowane do kontynuowania funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości niezależnie od nieprzewidywalnych i nadzwyczajnych zdarzeń, które powodują konieczność zamknięcia budynków sądowych.¹³ Z tych powodów należy zachęcać do korzystania z narzędzi komunikacji wirtualnej i rozwiewać przekonania o ich niedoskonałości. Ponieważ przejście na wirtualny wymiar sprawiedliwości nabiera tempa, jego trwałe włączenie do obowiązującego prawa musi być poprzedzone dyskusjami wśród prawników praktyków i na szczeblu politycznym, aby zapewnić usunięcie wszelkich potencjalnych napięć z uznanymi zasadami proceduralnymi.

Przypisy

1. UNODC (2020) Zapewnienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości w kontekście COVID-19. Wytyczne UNODC. Dostępne pod adresem: https://www.unodc.org/documents/Advocacy-Section/Ensuring_Access_to_Justice_in_the_Context_of_COVID-191.pdf [dostęp: 10.10.2020], s. 6.

2. Knoetzl, B. (2020) COVID-19 Pandemci. Wpływ COVID-19 na działalność sądów i praktykę procesową. Komisja Postępowań Sądowych IBA, s. 8.

3. Knoetzl (n ii), s. 8.

4. Federalne Ministerstwo Republiki Austrii ds. Cyfrowych i Gospodarczych (2017) Administracja w sieci. Poradnik ABC e-administracji w Austrii, p177.

5. Europejski portal "e-Sprawiedliwość" - informacje ogólne (2018) Składanie zeznań w drodze wideokonferencji - Austria. Dostępne na: e-justice.europa.eu/content_taking_evidence_by_videoconferencing-405-at-pl.do?member=1 [dostęp: 11.10.2020].

6. Dostępny pod adresem: https://www.ris.bka.gv.at/GeltendeFassung.wxe?Abfrage=Bundesnormen&Gesetzesnummer=20011087&FassungVom=2020-03-25.

7. Scholz-Berger, F.; Schumann J. (2020) Wideokonferencja jako metoda rozwiązywania problemów cywilnych. ECOLEX. Dostępne pod adresem: https://zvr.univie.ac.at/fileadmin/user_upload/i_zivilverfahrensrecht/Scholz/ecolex_2020-06__469_Florian_Scholz-Berger.pdf [dostęp: 12.10.2020], s. 470.

8. Scholz-Berger; Schumann (n vii), p471.

9. Scholz-Berger; Schumann (n vii), p471.

10. Dostępny pod adresem: https://www.ris.bka.gv.at/GeltendeFassung.wxe?Abfrage=Bundesnormen&Gesetzesnummer=20011167.

11. "COVID-19 and the Global Approach to Further Court Proceedings, Hearings". Globalna firma prawnicza | Norton Rose Fulbright, www.nortonrosefulbright.com/en/knowledge/publications/bbfeb594/covid-19-and-the-global-approach-to-further-court-proceedings-hearings [dostęp 10.10.2020].

12. Baker McKenzie (2020) Przyszłość rozwiązywania sporów: Które zmiany powinny przetrwać powrót do "normalności". Future of Disputes - Thought Leadership. Dostępne na stronie: https://www.bakermckenzie.com/-/media/files/insight/publications/2020/06/future-of-dispute-resolution–what-changes-should-survive-the-return-to-normal.pdf [dostęp: 11.10.2020], s. 7.

13. Baker McKenzie, (n xii).

Treść tego artykułu ma na celu dostarczenie ogólnego przewodnika na ten temat. Należy zwrócić się o poradę specjalistyczną dotyczącą konkretnych okoliczności.