Inleiding

Op 15 januari 2020 onderzocht het Oostenrijkse Hooggerechtshof of een definitief arbitraal vonnis ten gronde in strijd was met de Oostenrijkse openbare orde (Zaak: OGH 18 OCg 9/19a). De onderliggende arbitrage werd uitgevoerd volgens het reglement van het Internationaal Arbitragecentrum van Wenen (VIAC), dat in Wenen is gevestigd. Verweerder is in het vonnis van het tribunaal van 17 mei 2019 (zaak: AZ SCH-5533) in het ongelijk gesteld en heeft verzocht het vonnis nietig te verklaren door het Oostenrijkse Hooggerechtshof te verzoeken het nietig te verklaren op twee afzonderlijke gronden, te weten: 1) schending van zijn recht om te worden gehoord; en 2) schending van de formele Oostenrijkse openbare orde.

Feiten

De vordering van verweerster inzake een gebrek in de onderliggende VIAC-arbitrage is gebaseerd op het niet opnemen van bewijsmateriaal en de annulering van een geplande hoorzitting over de grond van de zaak.

In een conferentiegesprek op 17 september 2018 waren de partijen overeengekomen om tussen 7 en 10 januari 2019 een hoorzitting te houden in aanwezigheid van getuigen. De conferentieoproep vormde het overeengekomen procedureschema en legde de basis voor de eerste procedurebeschikking van het scheidsgerecht. De gedaagde (de 'eiser' in de procedure voor de Hoge Raad) heeft op 4 oktober 2018 twee getuigen genoemd, maar heeft geen schriftelijke getuigenverklaringen ingediend. Het indienen van een schriftelijke getuigenverklaring was - overeenkomstig de eerste procesvolgorde - een voorwaarde voor het horen van potentiële getuigen op een mondelinge behandeling. Het scheidsgerecht heeft de partijen op 19 oktober 2018 meegedeeld dat het binnen de overeengekomen termijn een tweedaagse hoorzitting zou houden en heeft vervolgens op 3 december 2018 aangekondigd dat de hoorzitting op 9 en 10 januari 2019 zou plaatsvinden. Op 14 december 2018 kondigde de gedaagde partij aan dat zij de hoorzitting niet zou kunnen bijwonen wegens andere zakelijke verplichtingen en verzocht zij derhalve om een herschikking van de hoorzitting. Op 15 december 2018 heeft het scheidsgerecht het verzoek van verweerster om de zitting te verdagen afgewezen op grond dat het verzoek van verweerster "te laat" was ingediend. In een e-mail van 21 december 2018 verzocht de gedaagde partij opnieuw om het verhoor te verschuiven, zodat haar getuigen konden worden gehoord.

Op 2 januari 2019 heeft het scheidsgerecht besloten de voor 9 en 10 januari 2019 geplande zitting te annuleren en de zaak ten gronde te behandelen op basis van de eerder ingediende schriftelijke memories. Het scheidsgerecht heeft in dit verband geoordeeld dat een terechtzitting niet nodig was, aangezien de gedaagde partij geen schriftelijke getuigenverklaringen had ingediend en ook had geweigerd te verschijnen op de overeengekomen datum. Het scheidsgerecht heeft vervolgens op 17 mei 2019 uitspraak gedaan zonder een mondelinge behandeling.

De eiser verzocht om nietigverklaring van het vonnis en baseerde zich op § 611 Paras. 2 (2) en (5) van het Oostenrijkse wetboek van burgerlijke rechtsvordering (ZivilprozessordnungofZPO") door een schending van haar recht om te worden gehoord en van de formele Oostenrijkse openbare orde te claimen.

Besluit

Het Hooggerechtshof verwierp de vordering en oordeelde dat er geen sprake was van een schending van de Oostenrijkse openbare orde op basis van de door de eiser gepresenteerde feiten. Het Hof verklaarde dat aan de gronden voor nietigverklaring alleen is voldaan indien de fundamentele waarden van het Oostenrijkse rechtsstelsel, met inbegrip van de beginselen van een ordelijke procedure, zijn geschonden. In dit opzicht is het resultaat van het arbitraal vonnis doorslaggevend en niet de redenering van het scheidsgerecht. In zijn beslissing heeft het Hof twee punten in overweging genomen: (1) de vernietiging van de zitting; en (2) het niet opnemen van bewijs/getuigen.

Met betrekking tot de terechtzitting bevestigde het Hof de vaste rechtspraak en oordeelde het dat alleen een volledig gebrek aan arbitrage gelijkstaat aan een schending van het recht om te worden gehoord.[1] De door het scheidsgerecht vastgestelde datum was binnen de door de partijen overeengekomen termijn en beide partijen hadden voldoende tijd om bezwaar te maken tegen de planning van de zitting. Onder verwijzing naar de feitelijke omstandigheden oordeelde het Hof dat de beslissing van het scheidsgerecht om het verzoek van de eiser om de zitting te verdagen en vervolgens te annuleren niet in strijd was met de basisbeginselen van het Oostenrijkse procesrecht en het recht om te worden gehoord overeenkomstig § 611, lid 2, ZPO.

Met betrekking tot het niet opnemen van de getuigen verwijst het Hof nogmaals naar vaste rechtspraak en oordeelt dat het niet opnemen van gevraagd bewijs op zich niet leidt tot vernietiging van een arbitraal vonnis.[2] De fundamentele waarden van het procesrecht zouden alleen zijn geschonden als het scheidsgerecht arbitrair zou hebben gehandeld. Het hof is voorts van oordeel dat het, wegens het ontbreken van schriftelijke getuigenverklaringen, redelijk is dat het scheidsgerecht ervan uitgaat dat er geen getuigenverklaringen zullen worden overgelegd, en dat het scheidsgerecht dus niet arbitrair heeft gehandeld bij de vaststelling dat een mondelinge behandeling niet nodig was.

Het Hof verwees echter naar § 598 ZPO, waarin staat dat: ‘Indien de partijen niet anders zijn overeengekomen, beslist het scheidsgerecht of er een mondelinge zitting wordt gehouden, dan wel of de procedure schriftelijk wordt gevoerd. Indien de partijen een mondelinge behandeling niet hebben uitgesloten, houdt het scheidsgerecht op verzoek van een partij in een passend stadium van de procedure een dergelijke behandeling.’[3] Met andere woorden, aangezien een hoorzitting niet expliciet door de partijen werd uitgesloten en de eiser wel degelijk een verzoek om een hoorzitting heeft ingediend, had het scheidsgerecht in theorie een hoorzitting moeten houden. In dit verband herinnerde het Hof ook aan een eerdere beslissing om te bevestigen dat het niet houden van een mondelinge behandeling kan worden beschouwd als een schending van fundamenteel Oostenrijks procesrecht die leidt tot vernietiging van een arbitraal vonnis[4].

Niettemin oordeelde het Hof dat een schending van het in § 598 ZPO neergelegde beginsel slechts een "regelmatige" in plaats van een "verplichte" schending van de formele Oostenrijkse openbare orde in dit geval tot gevolg had, waarbij deze laatste verplicht was om een onderscheiding te vernietigen. Doorslaggevend in deze beoordeling was het feit dat het verzoek van de eiser om een mondelinge hoorzitting na de overeengekomen proceduretermijn werd ingediend. Interessant is dat het Hof heeft opgemerkt dat, indien een staatsrechtbank met dezelfde feitelijke omstandigheden wordt geconfronteerd, de respectieve staatsrechtbank volgens het Oostenrijkse procesrecht daarentegen verplicht zou zijn om een hoorzitting te houden, ook al was zij van mening dat een dergelijke hoorzitting niet nodig was.

Concluderend oordeelde de Hoge Raad dat het arbitraal vonnis geen inbreuk maakte op het recht van de verweerder om te worden gehoord (§ 611 lid 2 (2) ZPO) of op fundamentele waarden van het Oostenrijkse rechtsstelsel (§ 611 lid 2 (5) ZPO) en verwierp derhalve het verzoek van de eiser om het arbitraal vonnis te vernietigen.

Commentaar

De Hoge Raad heeft opnieuw bepaald dat de exceptie van openbare orde alleen in de meest uitzonderlijke gevallen mag worden toegepast. Deze beslissing van de Hoge Raad is een aanvulling op de lange lijst van zaken waarin een verzoek tot vernietiging van een arbitraal vonnis is afgewezen, en herinnert aan de hoge drempel van het Oostenrijkse Hooggerechtshof voor het vaststellen van mogelijke schendingen van de Oostenrijkse openbare orde.

Interessant in dit specifieke geval is echter de aanpak van het Oostenrijkse Hooggerechtshof bij de beoordeling van het gedrag van een scheidsgerecht in vergelijking met dat van een staatsrechtbank. Zoals opgemerkt, oordeelde het Hooggerechtshof dat als de feitelijke omstandigheden van deze zaak werden toegepast op staatsprocedures, er sprake zou zijn geweest van een schending van de Oostenrijkse openbare orde. Men zou dus kunnen stellen dat de beslissing van het Hooggerechtshof in dit verband tegenstrijdig is, terwijl tegelijkertijd de vraag wordt gesteld of en in hoeverre het gedrag van de scheidsgerechten en de staatsrechtbanken aan dezelfde normen moet worden getoetst.