Wzrost znaczenia międzynarodowych sądów gospodarczych w sporach handlowych

Streszczenie

Chociaż nie jest to nowa koncepcja - Londyński Sąd Gospodarczy powstał w 1895 r. - międzynarodowe sądy gospodarcze (MTK) znacznie się rozwinęły w ostatnich latach. Ich globalny wzrost odzwierciedla zmianę w rozstrzyganiu sporów, napędzaną ambicjami geopolitycznymi, zachętami ekonomicznymi i ekspansją rynku prawnego. Kraje ustanawiają MTK, aby przyciągnąć zagraniczne inwestycje, zwiększyć swoje wpływy w globalnym handlu i zaoferować alternatywę dla arbitrażu. Elitarne firmy prawnicze również odgrywają rolę w promowaniu ICC, zamierzając rozszerzyć międzynarodowe rynki sporów sądowych. Pomimo wyzwań związanych ze zdobywaniem popularności, MTK stanowią rosnący trend, który może zmienić krajobraz globalnego rozwiązywania sporów handlowych.

Zrozumieć ICC: Nowe forum dla sporów międzynarodowych

Zasadniczo, MTK są wyspecjalizowanymi sądami w ramach krajowych systemów prawnych, przeznaczonymi do rozpatrywania złożonych międzynarodowych sporów handlowych. Pomimo różnic w ich instytucjonalnej konstrukcji, wspólne cechy obejmują adaptowalne zasady proceduralne podobne do tych w arbitrażu międzynarodowym, wielojęzyczne postępowania, poleganie na tradycjach prawa zwyczajowego oraz powoływanie zagranicznych sędziów lub ekspertów prawnych^[1].

Rosnący trend

Od 2010 r. na całym świecie powstało co najmniej jedenaście nowych ICC, w tym w Europie, Ameryce Północnej, Azji i na Bliskim Wschodzie. W Europie po Brexicie, gdzie orzeczenia sądów angielskich są obecnie trudniejsze do wyegzekwowania, jurysdykcje rozwijają swoje ICC, aby konkurować z arbitrażem i londyńskim sądem gospodarczym^[2]. Kilka krajów europejskich dążących do stania się kolejnymi centrami finansowymi i handlowymi dostrzega potrzebę istnienia skutecznych sądów gospodarczych^[3]. Niedawne zmiany w szwajcarskim kodeksie postępowania cywilnego, obowiązujące od 1 stycznia 2025 r., ilustrują ten trend, umożliwiając szwajcarskim kantonom tworzenie ICC, w których spory mogą być rozstrzygane w języku angielskim^[4].

Wzrost liczby MTK odzwierciedla szersze trendy geopolityczne i gospodarcze, w tym rosnący protekcjonizm handlowy, wzrost nacjonalizmu i wzmocnienie suwerenności narodowej, z których wszystkie mają wpływ zarówno na prywatne, jak i publiczne prawo międzynarodowe^[5]. Chociaż motywacje do ustanowienia MTK są różne, a każdy z nich ma swoją własną historię i uzasadnienie, niniejszy artykuł podkreśla wspólne czynniki napędzające ich tworzenie.

Geopolityka, soft power i motywacje ekonomiczne

Nauka prawa proponuje trzy główne wyjaśnienia powstania MTK: względy geopolityczne, projekcja miękkiej siły i zachęty ekonomiczne.

Z geopolitycznego punktu widzenia, MTK mogą służyć państwom jako narzędzia do zwiększania ich potęgi w globalnej gospodarce politycznej.

Miękka siła sugeruje, że MTK pomagają jurysdykcjom wzmocnić ich status jako regionalnych centrów biznesowych, eksportować idee prawne i polityczne oraz zdobywać prestiż wśród międzynarodowych przywódców. Teoria ta została zastosowana do utworzenia MTK w regionach takich jak Zatoka Perska, Kazachstan, Singapur i Europa po Brexicie.

MTK funkcjonują również jako instrumenty ekonomicznego zarządzania państwem, mające na celu przyciągnięcie bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ), promowanie rozwoju sektorów prawnego i finansowego oraz poszerzenie krajowej bazy podatkowej. ICC generują popyt na usługi prawne i pomocnicze (np. paralegals, taksówki, hotele, restauracje), przynosząc korzyści lokalnym gospodarkom^[6]. W tym kontekście wyspecjalizowane firmy prawnicze mogą postrzegać powstanie ICC jako szansę na rozszerzenie swojego globalnego zasięgu i pomoc w stworzeniu środowiska prawno-instytucjonalnego sprzyjającego rozwojowi działalności gospodarczej w zakresie prawa handlowego i rozwiązywania sporów^[7].

Przykładowo, MTK w Abu Zabi, Dubaju, Katarze i Kazachstanie oferują niezawodne mechanizmy rozstrzygania sporów, aby przyciągnąć międzynarodowych inwestorów. Z kolei Francja i Niemcy przyjęły skromniejsze podejście, wprowadzając wyspecjalizowane izby handlowe w celu usprawnienia transgranicznego rozstrzygania sporów dla lokalnych i regionalnych przedsiębiorstw. Motywacja Chin jest bardziej geopolityczna; utworzenie ICC jest ściśle związane z inicjatywą Pasa i Szlaku, służąc zarówno jako narzędzie prawne, jak i ekonomiczne do ochrony i promowania chińskich inwestycji za granicą^[8].

Rola elitarnych firm prawniczych w ekspansji ICC

Jedna z teorii, wywodząca się z New Interdependence Approach, odróżnia się od innych badaczy prawa, twierdząc, że elitarne firmy prawnicze napędzają tworzenie większości MTK w celu rozszerzenia globalnego rynku sporów handlowych. Firmy te współpracują z krajowymi organami sądowniczymi lub przywódcami politycznymi w celu utworzenia MTK, odpowiadając na zapotrzebowanie na wyspecjalizowane, opłacalne usługi rozstrzygania sporów.

Międzynarodowe spory handlowe często obejmują wiele jurysdykcji, co prowadzi do nakładania się roszczeń prawnych, z którymi sądy krajowe mają trudności. Arbitraż, choć powszechnie stosowany, może być kosztowny i pozbawiony pewnych zabezpieczeń proceduralnych związanych z postępowaniem sądowym. Z kolei MTK oferują wysokiej jakości, wyspecjalizowane usługi po niższych kosztach, co czyni je atrakcyjnymi dla stron sporu. Dostrzegając te zalety, firmy prawnicze aktywnie promują MTK jako innowacje instytucjonalne, które pobudzają gospodarki krajowe poprzez przyciąganie bezpośrednich inwestycji zagranicznych, kapitału i wpływów podatkowych.

Wyniki badań empirycznych w dużej mierze potwierdzają tę teorię, choć z pewnymi wyjątkami. Żadne dowody nie wskazują na zaangażowanie kancelarii prawnych w chińskie MTK, a w niektórych przypadkach sądy odegrały bardziej proaktywną rolę niż przewidywano. Podkreśla to potrzebę dalszych badań nad rolą sędziów, administracji sądowej i innych podmiotów niepaństwowych^[9].

Wpływ arbitrażu na rozwój MTK

Pomimo widocznej konkurencji między MTK a arbitrażem, niektórzy twierdzą, że ten ostatni był głównym motorem rozwoju MTK. Rosnąca formalizacja arbitrażu, czasami określana jako "arbitralizacja" rozwiązywania sporów, doprowadziła niektóre jurysdykcje do rozwoju MTK, włączając najbardziej atrakcyjne cechy arbitrażu.

Inicjatywy takie jak Holenderski Plan Sądów Gospodarczych oraz propozycja utworzenia Izb Międzynarodowych Sporów Gospodarczych i Sądów Gospodarczych w Niemczech wskazują na zjawisko "zanikającego procesu" - odpływu spraw do arbitrażu. Poprzez modernizację sądów i oferowanie bardziej elastycznych zasad proceduralnych, europejskie MTK starają się odzyskać spory utracone na rzecz arbitrażu^[10].

Z kolei większość azjatyckich ICC postrzega siebie raczej jako partnerów niż konkurentów arbitrażu. Singapore International Commercial (SICC) podkreśla swoje zalety jako sądu publicznego, koncentrując się na sporach, które w przeciwnym razie ominęłyby Singapur, rozszerzając w ten sposób swój rynek rozstrzygania sporów bez zmniejszania liczby spraw arbitrażowych^[11]. Ponadto, stworzenie nowego modelu postępowania sądowego służy jako narzędzie marketingowe do budowania wizerunku marki Singapuru. Użytkownikom oferuje on wybór pomiędzy dwoma systemami sporów sądowych, podkreślając znaczenie autonomii w usługach sporów sądowych zgodnie z prawem singapurskim^[12].

Wyzwania i perspektywy

Pomimo swojego potencjału, ICC stoją przed kilkoma wyzwaniami związanymi z ich powszechnym przyjęciem. Arbitraż pozostaje preferowanym mechanizmem rozwiązywania sporów w przypadku większości międzynarodowych sporów handlowych. Stosunkowo niska liczba spraw sugeruje, że ICC nie zyskały jeszcze znaczącej popularności i pozostają jedynie niewielkim wyzwaniem dla arbitrażu. Ponadto, obawy dotyczące przejrzystości, niezawisłości sądów i geopolitycznych implikacji MTK w regionach niedemokratycznych mogą utrudniać ich szerszy wpływ na promowanie rządów prawa^[13].

Na wybór forów rozstrzygania sporów duży wpływ ma reputacja krajowego wymiaru sprawiedliwości i ustalone praktyki rynkowe. Zbudowanie pozytywnej reputacji i przekonanie stron do zmiany klauzul rozstrzygania sporów na korzyść tych nowych sądów zajmie trochę czasu^[14]. Ponadto, aby MTK stały się realną alternatywą, niezbędny jest międzynarodowy instrument zapewniający, że sądy w innych krajach będą przestrzegać klauzul jurysdykcyjnych odsyłających spory do tych MTK oraz że orzeczenia wydane przez MTK będą wykonalne w innych jurysdykcjach. Konwencja haska o umowach dotyczących właściwości sądu (HCCCA) miała na celu wypełnienie tej luki i zapewnienie tych dwóch podstawowych gwarancji. Jednakże, pomimo jej wyraźnych potencjalnych korzyści, tylko kilka krajów, poza UE, ratyfikowało lub przyjęło ją do tej pory^[15] .

Niemniej jednak, ICC stanowią innowację w globalnym rozwiązywaniu sporów. Łącząc zalety arbitrażu ze strukturą tradycyjnych sądów, oferują one przedsiębiorstwom nowe możliwości rozwiązywania złożonych sporów handlowych. Ponieważ handel międzynarodowy nadal ewoluuje - zwłaszcza wraz z rozwojem handlu cyfrowego, sporami dotyczącymi kryptowalut i złożonymi umowami transgranicznymi - MTK mogą odgrywać coraz większą rolę w kształtowaniu przyszłości prawa handlowego.

Wybitny prawnik opisał MTK jako "ostrożny mariaż między postępowaniem sądowym a arbitrażem", odzwierciedlając ich próbę zrównoważenia zalet obu systemów. W tym sensie MTK funkcjonują podobnie jak firmy technologiczne, starając się zaradzić nieefektywności rynku, oferując bardziej skuteczny i atrakcyjny produkt^[16]. To, czy uda im się przekształcić globalne rozstrzyganie sporów, będzie zależeć od ich zdolności do zdobycia zaufania zarówno międzynarodowych przedsiębiorstw, jak i prawników.

Źródła

1. Gu, Weixia i Tam, Jacky, "The Global Rise of International Commercial Courts: Typology and Power Dynamics", Chicago Journal of International Law: Vol. 22: No. 2, Article 2. (2021) chicagounbound.uchicago.edu/cjil/vol22/iss2/2 (dostęp: 3 lutego 2025 r.).

2. Bookman, Pamela K. i Erie, Matthew S. "EKSPERYMENTOWANIE Z MIĘDZYNARODOWYM ROZSTRZYGANIEM SPORÓW HANDLOWYCH". AJIL Unbound 115 (2021): 5-10. www.jstor.org/stable/27296992 (dostęp: 3 lutego 2025 r.).

3. Bell, Garry F., "The New International Commercial Courts-Competing with Arbitration? The Example of the Singapore International Commercial Court", Contemporary Asia Arbitration Journal, Vol. 11, No. 2, s. 193-216, (2018), papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm (dostęp: 4 lutego 2025 r.).

4. Aliant Law, "Zmiany w szwajcarskim kodeksie postępowania cywilnego: A Step Forward for International Dispute Resolution", Aliant Law, 14 listopada 202 r., aliantlaw.com/swiss-cpc-updates-what-global-businesses-need-to-know/ (dostęp: 3 lutego 2025 r.).

5. Gu i Tam, "The Global Rise of International Commercial Courts: Typology and Power Dynamics"

6. Avraham-Giller, Shahar i Assy, Rabeea, "How Can International Commercial Courts become an Attractive Option for the Resolution of International Commercial Disputes?" (2023)

7. J. Disp. Resol. scholarship.law.missouri.edu/jdr/vol2023/iss2/6 (dostęp 3 lutego 2025 r.).
   Gu i Tam, "The Global Rise of International Commercial Courts: Typology and Power Dynamics".

8. Yip, Man i Rühl, Gisela "Nowe międzynarodowe sądy gospodarcze: A Comparative Analysis - and a Tentative Look at Their Success" (University of Oxford, Faculty of Law, Blogs, 17 czerwca 2024 r.) blogs.law.ox.ac.uk/oblb/blog-post/2024/06/new-international-commercial-courts-comparative-analysis-and-tentative-look (dostęp: 3 lutego 2025 r.).

9. Basedow, Robert, "Pushing the bar - elite law firms and the rise of international commercial courts in the world economy", Review of International Political Economy (2024) 31:6, 1764-1787. doi.org/10.1080/09692290.2024.2357300 (dostęp: 3 lutego 2025 r.).

10. Antonopoulou, Georgia, "The 'Arbitralization' of Courts: The Role of International Commercial Arbitration in the Establishment and the Procedural Design of International Commercial Courts", Journal of International Dispute Settlement, Volume 14, Issue 3, September 2023, Pages 328-349, doi.org/10.1093/jnlids/idad007 (dostęp: 3 lutego 2025 r.).

11. Tamże.

12. Yip, Man, "The Singapore International Commercial Court: The Future of Litigation?", Erasmus Law Review, Vol. 12, No. 1, 2019, papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm (dostęp: 4 lutego 2025 r.).

13. Bookman i S. Erie, "EXPERIMENTING WITH INTERNATIONAL COMMERCIAL DISPUTE RESOLUTION".

14. Tamże.

15. Avraham-Giller i Assy, "How Can International Commercial Courts become an Attractive Option for the Resolution of International Commercial Disputes?".

16. Ramesh, Kannan, Konferencja na temat rozwoju międzynarodowych sądów gospodarczych, "International Commercial Courts: Unicorns on a Journey of a Thousand Miles", 13 maja 2018 r., www.judiciary.gov.sg/docs/default-source/sicc-docs/news-and-articles/international-commercial-courts-unicorns_23108490-e290-422f-9da8-1e0d1e59ace5.pdf (dostęp: 3 lutego 2025 r.).